Uluslararası Hukukta Tebligat Kuralları

I. Genel olarak 

Yabancı ülkede ikamet eden Türk vatandaşları ile yabancılara veya Türkiye'de mukim diplomatik kişilere yapılacak tebligat işlemleri yurt dışı tebligat olarak adlandırılmaktadır. Bu tür tebligat işlemleri uluslararası ikili ve çok taraflı anlaşmalar, uluslararası adli yardımlaşma kuralları ile 7201 sayılı Tebligat Kanunu ve ilgili mevzuattır.

Bu cümleden olmak üzeri Türkiye, uluslararası adli yardımlaşma kapsamında  bir çok devlet ile tebligat taleplerinin yerine getirilmesi için iki taraflı anlaşmaları imzaladığı gibi bu konuda en önemli uluslararası kaynakları oluşturan 1954 tarihli Hukuk Usulüne Dair Lahey Sözleşmesi ile 1965 tarihli Hukukî ve Ticarî Konularda Adlî ve Gayri Adlî Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine Dair Sözleşme’ye taraf olmuştur.

Buna göre; uluslararası hukuki tebligatlar yukarıda belirttiğimiz uluslararası ve ulusal mevzuatımıza göre yapılacaktır.

II- Yabancı Ülkede ikamet Eden Yabancılara Yapılacak Tebligatlar 

İlgili ülke ile ikili anlaşma varsa bu ikili anlaşma çerçevesinde tebligatlar yapılacaktır. Ancak; Türkiye çok sayıda ülkenin taraf olduğu 1965 tarihli Lahey Sözleşmesine taraf olup anılan Sözleşmelere taraf olan devletler bakımından tebligat işlemleri 1965 tarihli Lahey  Sözleşmesine göre  yerine getirmektedir. 

Anılan Sözleşmeye Taraf Ülkeler:  Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Antigua ve Barbuda, Arjantin, Arnavutluk,  Avustralya, Bahamalar, Barbados, Belarus, Belçika, Belize,  Birleşik Krallık (İngiltere) ve Kuzey İrlanda, Bosna Hersek, Botsvana, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Danimarka, Ermenistan, Estonya, Fas, Finlandiya, Fransa, Hırvatistan, Hindistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Kanada, Karadağ, Kazakistan, Kolombiya, Güney Kore, Kosta Rika, Kuveyt, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malavi, Malta, Meksika,  Mısır, Moldova, Monako, Norveç, Pakistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, Saint Vincent ve Grenadinler, San Marino, Seyşeller, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Sri Lanka,  Türkiye, Ukrayna, Venezuela, Vietnam ve Yunanistan

Tebligat evrakının hazırlanması: Sözleşmenin ekini teşkil eden örneğe uygun olarak hazırlanan talepname ile bu talepnameye eklenen tebliğ belgeleri tebligat evrakını oluşturur. 4 sayfadan oluşan bu talepname ilgili adli mercii tarafından doldurulmalı, gerek talepname ve gerekse ekindeki muhataba tebliğ edilecek bütün belgeler ikişer takım olarak düzenlenmelidir. Talepnamenin ilgili kısımları gönderileceği devletin dilinde veya İngilizce ya da Fransızca doldurulur. Talepnamenin ekinde gönderilen ve muhataba tebliğ edilecek Türkçe belgelere, ayrıca gönderileceği devletin dilinde ikişer nüsha tercümeleri de eklenir. Adli merciîlerce Sözleşmeye uygun şekilde düzenlenen talepname ve ekleri, -herhangi bir üst yazı eklenmeksizin- ikişer nüsha olarak doğrudan talep edilen devletin merkezi makamına gönderilir. 

Uygulamada pek yeri olmayan 1954 Tarihli Lahey sözleşmesine burada değinilmemiştir. 

İkili Anlaşma Bulunması Halinde: Genel olarak, iki taraflı adli yardımlaşma anlaşmalarına göre yapılacak tebligat talebinde; evrak Türkçe düzenlenir, talep edilen devletin dilinde veya anlaşmada yazılı dillerden birinde yapılmış onaylı tercümeleri eklenir. 

İkili Anlaşma veya Çok Taraflı Sözleşme Bulunmaması Halinde Tebligat Usulü:

Tebligat talebinin iletileceği devlet ile Türkiye arasında bu konuda herhangi bir anlaşma veya sözleşme yoksa tebliğ, uluslararası adli yardımlaşmanın esasını teşkil eden karşılıklılık ilkesi çerçevesinde 7201 sayılı Tebligat Kanunu ve ilgili mevzuat hükümlerine göre yapılır. Anılan Yasanın 25/3. fıkrası uyarınca,  hukuki konularda adli makamlarca ve noterliklerce yurt dışında bulunanlara tebliği talep edilen evrak Adalet Bakanlığı aracılığı ile diplomatik yoldan tebliğin yapılacağı devletteki yetkili makamlara ulaştırılır. 

Doğrudan Tebligat Usulü: 1965 tarihli Lahey Sözleşmede kabul edilen tebligat yönteminin istisnası doğrudan posta yolu ile tebligattır. Bu yönteme, sadece Sözleşmenin 10’uncu maddesine çekince koymayan devletler açısından başvurmak mümkündür. Türkiye, 10’uncu maddedeki tebligat yöntemini kabul etmeyeceğini bu maddeye koyduğu çekince ile belirtmiş bulunmaktadır.  Ancak; Sözleşmenin 10/a maddesi uyarınca aşağıda listesi bulunan devletler, ülkelerinde muhataplara doğrudan posta vasıtasıyla tebligat yapılmasını kabul etmişlerdir. Buna göre, tebliği çıkaracak yetkili merci tarafından, tebliği istenen belgelerin Türkçesi ile muhatabın dilinde yapılmış çevirisinin, talepname ekinde, hiç bir kurum aracı kılınmaksızın iadeli taahhütlü posta yolu ile doğrudan muhatabın adresine gönderilmesi mümkündür. 

Doğrudan Tebligat Yapılabilecek Ülkeler: Amerika Birleşik Devletleri, Antigua ve Barbuda, Arnavutluk, Bahamalar, Barbados, Belarus, Belçika, Belize, Birleşik Krallık (İngiltere) ve Kuzey İrlanda, Bosna Hersek, Botsvana, Çin (sadece Hong Kong ve Makao Özerk Bölgeleri), Danimarka, Ermenistan, Estonya, Fas, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İtalya, İzlanda, Japonya, Kanada, Kazakistan, Kolombiya, Letonya,  Lüksemburg, Malavi, Pakistan, Portekiz, Romanya, Saint Vincent ve Grenadinler, Seyşeller, Slovenya

III- Yurt Dışında İkamet Eden Türk Vatandaşları, Türk Memurları ve Türk Askeri Kişilere Tebligat Usulü 

Yabancı ülkelerde ikamet eden Türk Vatandaşlarına Tebligat kural olarak 720l sayılı Tebligat Kanununun 25/a maddesine göre; o yerdeki Türkiye konsolosluğu tarafından doğrudan yapılabilir. Bu tür tebligat sadece Türk vatandaşları bakımından mümkündür. Anılan Yasanın 25/a-son fıkrasına göre kazai merciler tarafından çıkarılacak bu tür tebligat Adalet Bakanlığı aracı kılınmaksızın doğrudan Türkiye’nin ilgili dış temsilciliğine gönderilebilir. Sonuçta Tük konsolosluğu tarafından yapılan tebligat evrakına ilişkin belgeler doğrudan talep eden kazai mercie gönderilir. 

Bu tebligat yönteminde, adli makamlarca, düzenlenecek tebliğ mazbatalı zarf içerisine tebliği istenen belgeler konularak bir üst yazı ile Türkiye dış temsilciliğine gönderilebilir. Tebligat evrakının bir takım olarak ve Türkçe düzenlenmesi yeterli olup, ayrıca yabancı dilde tercümesine gerek yoktur. Tebliğ mazbatalı zarfın üstüne mümkün olduğu kadar muhatabın T.C. kimlik numarası da dahil olmak üzere açık kimlik bilgileri ile açık adresi yazılmalıdır. Ayrıca, gideceği ülkeye göre posta giderinin tespit edilerek, ilgilisince Maliye Bakanlığı’nın “Muhtelif Gelirler” hesabına yatırılmasının sağlanması ve buna dair makbuz örneğinin, dış temsilciliğimize gönderilen evraka eklenmesi gerekir.

Diğer taraftan; yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarına iki taraflı veya çok taraflı sözleşme hükümleri ya da uluslararası adli yardımlaşma kuralları çerçevesinde de tebligat yapılması mümkündür. Ancak; bu yolla yapılan tebligatın mutlaka yabancı devletin yetkili makamı aracılığıyla yapılması ve evraka tercüme eklenmesi gerekir.

Türk Memurlarına ve Askerî Şahıslara Tebligat: 7201 sayılı Tebligat Kanununun 27/1. fıkrasında, yabancı bir devlette resmî bir görevle bulunan büyükelçi, başkonsolos, konsolos, siyasî memur, idarî ve ticari ataşe gibi Türk memurlarına tebligatın, Dışişleri Bakanlığı vasıtasıyla yapılacağı; aynı Yasanın 27/2. fıkrasında da, yabancı devlette bulunan askerî ataşe, subay veya astsubay gibi askerî şahıslara tebligatın bağlı bulundukları Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri veya Jandarma Genel Komutanlıkları vasıtasıyla yapılacağı belirtilmiştir.

Buna göre,  adli makamlarca düzenlenecek tebliğ mazbatalı zarf, içerisine tebliği istenen belgeler konularak, bir takım halinde ilgili makama iletilmek üzere Adalet Bakanlığına gönderilecektir. Ayrıca yabancı dilde tercümesine gerek bulunmamaktadır.

IV- Türkiye'de Bulunan Yabancı Ülke Diplomatik Temsilcilerine ve Buralarda Çalışan Türk Vatandaşlarına Tebligat  

Yabancı Devlet Diplomatik Temsilcilerine Tebligat Usulü: Diplomatik ayrıcalığı bulunan misyon mensupları ile elçilik veya konsolosluklarda görevli kişilerle ilgili dava ve icra takiplerinde, Türkiye’nin de taraf olduğu “Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi” ile “Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi” nin hükümleri dikkate alınmalıdır. Birleşmiş Milletler kurumlarına yapılacak tebligatlarda ise, Türkiye’nin taraf olduğu “Birleşmiş Milletlerin Ayrıcalık ve Muafiyetlerine Dair Sözleşme”nin hükümlerine göre tebligat yapılır. 

Buna göre yabancı misyonlara ve Birleşmiş Milletler temsilcilik ve kuruluşlarına karşı yürütülecek tebligat işlemleri Dışişleri Bakanlığı aracılığı ile yapılmak zorundadır.  

Birleşmiş Milletler ile Türkiye’de yabancı bir devletin temsilcisi sıfatıyla görevli bulunan büyükelçiler, elçiler, maslahatgüzarlar, yabancı elçilik müsteşar ve kâtipleri, elçilik ataşeleri ile bu görevde bulunanların eşleri ve yanlarında bulunan çocukları ve diğer aile fertleri ile konsolosluk ilişkileri çerçevesinde diplomatik ayrıcalık ve bağışıklıktan yararlanmaları kabul edilmiş kişilerle ilgili dava ve icra takiplerinde, diplomatik ayrıcalığı bulunan misyon mensuplarına adli makamlarca çıkarılan her türlü tebligat evrakı, tebliği çıkaran adli makam tarafından Adalet Bakanlığına gönderilir. Adalet Bakanlığı da evrakı Dışişleri Bakanlığına iletir ve tebligat işlemleri Dışişleri Bakanlığı tarafından diplomatik usulle yapılır. 

Yabancı Devlet Temsilciliklerinde Çalışan Türk Vatandaşlarına Tebligat usulü: Türkiye’de bulunan yabancı bir devlet temsilciliğinde memur, sözleşmeli eleman veya tercüman gibi sıfatlarla çalışan Türk vatandaşlarına, çalıştıkları yabancı devlet temsilciliği adresinde tebligat, Tebligat Kanunu hükümleri uyarınca yapılabilir ise de; muhatabın tebligatı almaması veya herhangi bir nedenle adresinde bulunmaması halinde, yabancı devletin Büyükelçilik veya Başkonsolosluk binaları ve diğer çalışma yerleri diplomatik dokunulmazlığa sahip olduğundan Kanunun diğer özel hükümlerine göre işlem yapılamaz. Bu sebeple, yabancı devlet temsilciliğinde çalışan Türk vatandaşı veya diplomatik ayrıcalığı olmayan diğer kişilerle ilgili dava ve icra takiplerinde, tebliğ evrakının diplomatik kanaldan ilgili yabancı devlet temsilciliğine iletilmek üzere Adalet Bakanlığına gönderilmesi gerekmektedir.

V- Yabancı Adli Makamlardan Gelen Tebligatlar

Yurt dışından Türkiye’ye yapılacak tebligat taleplerinin dayanakları Tebligat Kanunu ile Türkiye’nin taraf olduğu ikili anlaşma veya çok taraflı sözleşmeler ve uluslararası adli  yardımlaşma kurallarıdır. Yabancı bir devletin Türkiye’den talep ettiği tebligatta, talep eden devlet ile Türkiye arasında herhangi bir ikili anlaşma veya çok taraflı sözleşme bulunmaması halinde, tebligat karşılıklılık ilkesi ve uluslararası adli yardımlaşma kuralları çerçevesinde yerine getirilir. 

Buna göre, adli evrakın tebliği, muhatabın bulunduğu yerdeki Cumhuriyet başsavcılığı vasıtasıyla Tebligat Kanununun 26. maddesine uygun olarak yaptırılır. Cumhuriyet başsavcılığınca tebligat, PTT aracılığı ile Tebligat Kanunu  hükümlerine göre yaptırılır. Ancak evrakın Türkçe tercümesinin bulunmadığı hallerde, muhatap özellikle ve açıkça kabul ettiği takdirde tebligat yaptırılacaktır. Muhatap kabul etmediği ve rıza göstermediği takdirde Türkçe tercümesi bulunmayan evrak kesinlikle tebliğ edilmeyecektir.  Sonuçta düzenlenecek tebliğ mazbatasının yabancı devlet makamına iletilmek üzere Adalet Bakanlığına iletilmesi gerekmektedir.

Av. Sümeyra GÜLER