Ceza Yargılamasında Seri Muhakeme Usulü

I. Genel Olarak 

Ceza yargılamasına yeni yargı reform paketi ile getirilen seri muhakeme usulü, ceza adaletinin daha kısa zamanda sağlanması, mahkemelerdeki iş gücünün azaltılması amaçlamaktadır. 

17/10/2019 tarihli 7188 sayılı Yasanın 23. maddesi ile Ceza Muhakemesi Kanununun 250. maddesi yeniden düzenlenmek suretiyle ceza yargılaması hukukuna yeni bir müessese olan seri muhakeme usulü getirilmiştir. Böylece düzenlenen CMK'nın 250. maddesinde seri muhakeme usulüne tabi suçlar, anılan usulün nasıl uygulanacağı, itiraz durumu vb gibi hükümler yer almakta, ayrıca bir yönetmelik çıkarılacağı da öngörülmektedir. 01/01/2020 tarihinden itibaren uygulanacak olan seri muhakeme usulüne ilişkin yönetmelik 31/12/2019 tarihli ve 4. Mükerrer sayılı Resmi Gazete 'de yayımlanmıştır. 

Önödeme ve uzlaştırma kapsamındaki suçlar seri muhakeme usulüne tabi olmadığı gibi, seri muhakeme usulü, yaş küçüklüğü ve akıl hastalığı ile sağır ve dilsizlik hâllerinde de uygulanmaz.  Buna karşın, soruşturma evresi sonunda Yasada belirtilen suçlarla ilgili olarak kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde seri muhakeme usulü uygulanır. Öte yandan; resmî mercilere beyan edilmiş olup da soruşturma dosyasında yer alan adreste bulunmama veya yurt dışında olma ya da başka bir nedenle şüpheliye ulaşılamaması hâlinde seri muhakeme usulü uygulanamayacaktır. Ayrıca; suçun iştirak hâlinde işlenmesi durumunda şüphelilerden birinin bu usulün uygulanmasını kabul etmemesi hâlinde seri muhakeme usulü uygulanmaz.

II. Seri Muhakeme Usulüne Tabi Suçlar        

CMK 250/1. maddesinde tahdidi olarak sayılan ve aşağıda gösterilen suçlarda seri muhakeme usulünün uygulanması mümkündür. 

1. Hakkı olmayan yere tecavüz (TCK 154/2-3. fıkralar),

2. Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (TCK 170 md.),

3. Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (madde 179/2-3. fıkralar),

4. Gürültüye neden olma (TCK 183 md.),

5. Parada sahtecilik (TCK 197/2-3 fıkralar),

6. Mühür bozma (TCK 203 md.),

7. Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (TCK 206 md.),

8. Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (TCK 228/1. fıkra),

9. Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (TCK 268 md.),

10.  Ruhsatsız silah bulundurma, Kesici delici alet bulundurma, taşıma ve satma (6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13/1,3 ve 5. İnci fıkraları ile 15/1,2,3 üncü fıkraları)

11. İzinsiz Orman İşgali (6831 sayılı Orman Kanununun 93/1. fıkrası)

12. Kumar oynanması için alet bulundurma, çalıştırma, imal etme  (1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanunun 2. md.)

13. Kooperatifler Kanunu’nun ek 2. maddesine muhalefet (Kooperatifler Kanununun ek 2/1.fıkrasının (1) numaralı bendi)

Yukarıda sayılın suçlar ile karşılaşan Cumhuriyet savcısı veya kolluk görevlileri, şüpheliyi, seri muhakeme usulü hakkında bilgilendirir. Sonrasında, Cumhuriyet savcısı tarafından seri muhakeme usulünün uygulanması şüpheliye teklif edilir ve şüphelinin müdafii huzurunda teklifi kabul etmesi hâlinde bu usul uygulanır.

III. Seri Muhakeme Usulünün Uygulanması

Daha öncede vurgulandığı gibi,  yasada sayılan suçların söz konusu olduğu hallerde, Yasanın amir hükmü uyarınca şüpheli,  Cumhuriyet savcısı veya kolluk görevlileri tarafından  seri muhakeme usulü konusunda bilgilendirmelidir. Şüphelinin reşit olmaması, akıl hastası veya sağır ve dilsiz olması halinde bu usul uygulanmayacaktır. Öte yandan Cumhuriyet savcısının  seri muhakeme usulünün uygulanmasına ilişkin teklifi şüphelinin müdafii huzurunda kabul etmesi hâlinde bu usul uygulanacaktır. Şüpheli meramını anlatabilecek ölçüde Türkçe bilmiyorsa veya engelli ise CMK 202. maddesini göre kendisine bir tercüman atanacaktır. Şüphelinin talebi hâlinde teklifi değerlendirmesi için şüpheliye bir ayı aşmamak üzere makul bir süre verilir. Şüphelinin seçtiği bir müdafi bulunmaması halinde baro tarafından müdafi görevlendirilmesi istenilir. Şüphelinin mazereti olmaksızın belirlenen süre içinde gelmemesi veya bu usulün uygulanmasını kabul etmediğini bildirmesi durumunda soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir.

Teklifin kabulü halinde; Cumhuriyet savcısı, TCK' nun 61/1. fıkrasında belirtilen hususları dikkate almak suretiyle, suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulayarak yaptırımı belirler. Koşulları bulunması hâlinde TCK'nun 50. maddesine göre seçenek yaptırımlara çevrilebilir cezayı aynı Yasanın 51. maddesine göre ertelenebilir. Yine koşulları bulunması halinde, şüpheli hakkında  Cumhuriyet, koşulları bulunması hâlinde CMK 'nın 231. maddesine göre (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) kararı verebilir.  

 Şüpheliye ulaşılamaması hâlinde Cumhuriyet savcısı tarafından bu durum tutanağa bağlanır ve soruşturmaya genel hükümlere göre devam edilir. Seri muhakeme usulünün uygulanmasını teklif etmek amacıyla şüpheli hakkında zorla getirme kararı verilemez ve yakalama emri düzenlenemez.

Şüpheli mahkeme tarafından hüküm kuruluncaya kadar seri muhakeme usulünün uygulanmasına yönelik iradesinden vazgeçebilir. Buna karşın; şüpheli, iddianamenin düzenlenmesine kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını talep edebilir. Bu durumda Cumhuriyet savcısı tarafından seri muhakeme usulü uygulanır.

Bilahare; Cumhuriyet savcısı, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep eder. Görevli Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra koşulların oluştuğunu ve eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu kanaatine varırsa talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kuracaktır. 

Mahkeme, talepnamenin verildiği gün incelemesini derhal yapar, şüpheliyi müdafi huzurunda seri muhakeme usulü ile ilgili olarak dinler ve usulü sonuçlandırır. Şüphelinin seri muhakeme usulü hakkında dinlenmesi SEGBİS veya istinabe yoluyla da yapılabilir. Cumhuriyet savcısının talepnamesi ve ekindeki eksiklikleri tamamlaması için Mahkeme tarafından evrak geri iade edilebilir, bu halde Cumhuriyet savcısı eksiklikler tamamlandıktan ve hatalı noktalar düzeltildikten sonra talepname yeniden düzenlenerek mahkemeye gönderecektir. Mazeretsiz olarak mahkemeye gelmeyen şüpheli, bu usulden vazgeçmiş sayılır. Mahkeme hükmü, varsa mağdur, suçtan zarar gören veya genel hükümlere göre katılma hakkını hâiz olan kişilere tebliğ edilir. Cumhuriyet savcısının talebi doğrultusunda mahkemece kurulan hükme itiraz edilebilir. 

Mahkeme talebi reddederse soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla dosyayı Cumhuriyet başsavcılığına gönderir. Seri muhakeme usulünün herhangi bir sebeple tamamlanamaması veya soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması amacıyla Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesi hâllerinde, şüphelinin seri muhakeme usulünü kabul ettiğine ilişkin beyanları ile bu usulün uygulanmasına dair diğer belgeler, takip eden soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde delil olarak kullanılamaz.

Seri muhakeme usulünün uygulanması sonucu yaptırım uygulanması, güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlerin uygulanmasına engel teşkil etmeyecektir. 

Seri muhakeme usulüne tâbi olduğu soruşturma dosyasından açıkça anlaşılan suçlarda bu usul uygulanmaksızın düzenlenen iddianame Cumhuriyet başsavcılığına iade edilir.

IV. SONUÇ

Yasada sınırlı biçimde sayılan bazı suçlarda, Seri Muhakeme Usulü yoluyla  mahkemelerin iş yükünün azaltılacağı düşünülmektedir. Bir daha vurgulamak gerekirse seri muhakeme usulüne tâbi olduğu soruşturma dosyasından açıkça anlaşılan suçlarda bu usul uygulanmaksızın düzenlenen iddianame Cumhuriyet başsavcılığına iade edilir. Bu nedenle,  seri muhakeme usulüne tâbi suçlarda, yeterli delile ulaşan Cumhuriyet savcısı  kamu davasının ertelenmesine karar vermeyecek ise şüpheliye anılan usulün uygulanmasını teklif etmek zorundadır.   

Av. Başaknur YEŞİLYURT